Veve og brodere med nervetrådar

Kunstner: Elisabeth Haarr

Tittel: Festspillutstillingen 2021

Sted: Bergen Kunsthall

Tid: 27. mai – 15. august 2021

Festspillutstillingen har ofte vore kjenneteikna av ei slags mangel. Ei mangel det er vanskeleg å definere. Kanskje ei form for blodmangel. Det er noko ein ser i kunstverka. Eller rettare sagt; noko ein ser fråværet av. Kanskje elden har brunnet ut, og ein har kome til eit punkt kor ein kjenner seg trygg, og berre kan flyte nedover det same vatnet som blei brukt til å slukke den indre elden. Eg veit ikkje…

Desse fordomane, eller tidlegare erfaringane med festspillutstillingar, gjorde at eg ikkje var førebudd på det som møtte meg i Bergen Kunsthall denne gonga. Elisabeth Haarr sine arbeid pulserar av vilje, kamp, meining, energi, motstand og ei slags blanding av optimisme, og punk-aktig trass.

Det første rommet eg kom inn i, er mala i ein intens rosafarge, men veggen er ikkje det mest energiske i rommet. Den fungerar berre som eit slags visuellt lim, som får arbeida til å føyast tettare saman. Eit kvitt maltraktert silkestoff heng frå taket. Eg kjenner ein som brukte gravemaskin til å herpe eit flagg, og mi første tanke var at eit beltekøyretøy har køyrd over det tåke-lette, fine stoffet foran meg. Seinare får eg høyre at det i tillegg har blitt skutt hol i det. Sjør brutalitet. Bak og delvis gjennom stoffet, ser eg ei stor teikning av bokstavane «NO», som både kan vere eit stort NEI, og bokstavane som blir brukt som forkorting på Noreg/Norway, eller det kan vise til eit krav som blir stilt her og no; eit krav om at landet vårt sine politikarar må endre instilling i møte med krig og krigsflyktningane. Det er ikkje så lenge sidan mange av våre forfedre måtte flykte. Korleis har me klart å gløyme fotspora så raskt? Somme gonge kan kanskje det å vere flyktning nesten vere som å følge ein vevtråd, fram og attende, utan å kome fram til eit mål.

Men utstillinga handlar ikkje berre om krig. Ulike tema og ulike tidsepokar i kunstnarskapet til Haarr blir vevd saman i galleriromma. Både i det rosa rommet, og fleire andre stadar i utstillinga, heng det kjolar. Kjolar ingen menneske ville fått plass i. Slik er det kanskje òg med idéen somme har om kva ei kvinne skal vere. Kjolane er skulpturelle former, og liknar søyler. Søyler blir ofte brukt til å halde oppe noko. Her er dei frigjort frå vekt, og heng svevande over meg. Alle kjolane er laga i ulike material, og inneheld individuelle soger.

Mot den andre sideveggen i det rosa rommet, heng ei svart og kvit fane, dekka med mange kors. Tittelene på fana er Dødsfane til Jorden/ Funeral Banner for Planet Earth (1974). Den har fasong som ein fugl utan hovud, med vengene hengande ned. I midten er det ein firkant. I firkanten ein sirkel med ein menneskekropp. Det er berre ein ting som er sikkert for oss som har snubla oss til å ha ein liten plass i dette livet; ein dag tek det slutt. Men denne fana er dedikert til jordkloden si død. Atter ei gong må eg trekkje fram sitatet frå eit brevkurs om naturvern frå 1960-talet: «Mennesket er den eneste arten som jobber bevisst med å destruere sitt eget livsgrunnlag.» Kanskje ligg det til den menneskelege natur å vere destruktiv. Eller kanskje problemet handlar om at ein ser naturen som noko ein ikkje er ein del av. Samtida si måte å drive klimakapitalisme på bekostning av natur, framstår som eit vidare ledd i destruktiviteten. Grønvasking av økonomisk vekst. Fana framfor meg er kanskje meir aktuell no enn den var då den blei laga, for naturøydeleggingane har ikkje blitt mindre. Og tempoet går berre raskare og raskare.

Her blir det òg naturleg å gruble over potensielle framtidige samanhengar mellom krig og naturøydeleggingane våre. Det har sjeldan vore så lite krigar som nett no, men når naturen gjennomgår store endringar, vil det kanskje bli vanskeleg å leve i somme område. Og no kan ein ikkje lengre kunne flytte til nye folketomme område slik ein kunne for tusen år sidan. Det er for mange folk på kloden. Innanfor andre dyreartar, ser ein at det bryt ut virus når det blir mange av ein art i eit område. Nett no kjempar menneskearten mot virus. Men, kva skjer med framtida om mennesket vinn over viruset? Vil ein då halde fram med «grøn» økonomisk vekst? Kjem me til å måtte velje om eit virus skal redusere menneskebestanden, eller om me skal måtte kjempe mot kvarandre om smulane av dyrkbar jord? Ja, eg veit at ein ikkje skal snakke om slike ting…

Mot den midterste veggen i rommet, heng ei ørn med tittel The Eagle Tries Again (1982). Den er svart som ein ravn, og har blodraudt nebb. På toppen av dei strimlete, vevde plast-vengene stikk det ut noko som liknar svart hår. Ørna har blitt brukt som maktsymbol i både USA, Tyskland, hjå grupper av amerikansk urbefolkning, og andre. Ein vesentleg ting som skil ørna staten USA brukar, frå ørnene brukt av urbefolkninga i landet, er at staten si ørn, er åtseletar, medan ørneartane urbefolkningane har som symbol, er jegarar.

Ørna framfor meg utstrålar ein råskap og destruksjon, materialisert i sjølve handverket. Den politiske kampvilje og frustrasjon har kome ut frå hendene, og sit att i fuglen. Eg kjenner at det er litt for sjeldan at eg til ein slik grad opplever at nokon faktisk klarar bruke kunsten som språk. Utan at ein treng ord. Det betyr ikkje at verka framstår som illustrative, eller enkle. Heller tvert om; det ligg noko handgripeleg, poetisk brutalt i handverket. Noko som rommar både fortida sine utfordringar, og samtida sine utfordringar. Inkludert det me ikkje har klart å setje ord på. Slik nornene vevde lagnaden, har Elisabeth Haarr vevd sagnet om samtida sin lagnad. Dei politiske utfordringane. Kampane. Sakar ho sjølv har ønske om å gjere noko med, så sterkt at det tilfører verka ei blanding av frustrasjon, engasjement, og omsorg.

Eg går inn i eit av dei store romma. Måten verka er satt saman, gjer at ein kan sjølv trekkje trådar vidare mellom arbeida frå ulike tidsperiodar. I dette rommet finn eg blant anna ei samling nye arbeid som har overordna tittel Flyktningeteppe (2020). Alle desse flyktningeteppene er laga etter dei same grunnprinsippa; dei har same storleik som ei dyne, og består av ei rufsete side, og ei flatare side av samansydde bitar med avisutklipp, blondegardin, samt gamle tepper, og anna som har hatt som mål å gje varme, og skydd til eit menneske. Ingen av sidene framstår som viktigare enn den andre, og ingen av teppene er like. Eit av teppene har strimler av blank, tynnt materiale av typen som blir brukt både på fjellturar og i flyktningeleirar, for å overleve. Materialet reflekterer kroppsvarme. Dei ser ut som noko ein kunne ha brukt i verdsrommet. Og, somme gonge er krig så fjernt at det kunne ha vore på ein anna planet. Men her, heng strimlene, og rører seg i den svake vinden frå kroppen min som passerar, og dei liknar fingre som strekker seg mot meg. Dei rufsete sidene av teppa skal vere inspirert av båt-tepper som sjømenn her i landet fekk med seg frå sine kjære, når dei skulle på sjøen. Tepper som kunne halde på varmen sjølv om dei var våte. Lokale tradisjonar blir bokstaveleg talt knytt saman med verda, og grensene mellom alt er kanskje berre noko som oppstår i ord og definisjonar.

Elisabeth Haarr kan ikkje lausrivast frå sin kunst, frå det politiske, det tekstile, frå samfunnet eller verda utanfor gallerirommet. Ein kan heller ikkje sei at ho i løpet av alle desse åra har landa i eit tema, eller eit uttrykk som blir repetert. Det einaste som ser ut til å bli repetert er eit engasjert visuelt ytringsbehov. Utstillinga her, inneheld mengder med innhald som får utløp i ulike språk og former. Blant anna faner både med og utan tekst, skulptur med blant anna fletta tøy farga ved nedgraving i jord, vev, broderi, måleri på voksduk, med ein rå energi i strekane. Målinga liknar mjølk, eller yoghurt, smurt utover dukane. Dei visuelle språkvariasjonane er resultat av både eksperimentering, og ei brei materialkunnskap innanfor sitt fagfelt, både teoretisk, historisk og praktisk. Handverket og innhaldet er like viktig i arbeida hennar. Noko som er naturleg, sidan det er vanskeleg å uttrykke det ein vil, i eit språk ein ikkje kan.

Utstillinga inneheld òg kvinnekamp i både handverket og innhaldet. Arbeida har spor av hennar frustrasjon over nedlegging av tekstilindustri her i landet, støtte og engasjemang for oppretting av silketrådspinneri for kvinner i Bangladesh, og hennar eigne erfaringar som mor. Eg finn òg kunsthistoriske trådar, som strekk seg mellom blant anna modernismen, Bauhaus, tradisjonelle hanverkstradisjonar frå ulike delar av verda, samt ein vrede og politisk kamp som gjer det naturleg å knytte kunsten hennar saman med punk. I arbeida stiller ho òg spørsmål ved måtane kunsten har blitt inspirert av tradisjonelle handverk, og på same tid ikkje anerkjent desse som fullverdig kunst. Eg veit ikkje korleis eg skal avslutte denne teksten. Det er rett og slett ikkje plass til alt som skulle ha vore med…

Telefonane i samfunnet har blitt trådlause, og verdsveven har flytta inn i små skjermar ein kan halde i handa. Det er lett å miste tråden i sitt eige liv, når ein kan bli fanga i internett, som ei summande flue utan retningssans. Kanskje dette er ei av dei største utfordringane til komande gereasjonar kunstnarar. Elisabeth Haarr sine trådar ser ut til å henge fast i eit solid punkt i viljen. Dette opplever eg i alle arbeida, men kanskje ekstra sterkt når eg står framfor hennar siste vev-arbeid. Den uferdige veven med tittel Hilsen til silkespinnerskene i Bangladesh/ Svanesang (1977-1983), er montert bak eit glas. Det avslutta arbeidet er både vemodig og svært oppløftande. Dei lause trådane i veven, er som opne potensial i ulike retningar. Mange ville kanskje ha gitt opp når kroppen set grenser for arbeidet. Men Haarr valgte å jobbe vidare med broderi. Eg trur det var Arkimedes som sa «Gje meg eit fast punkt, og eg skal forskyve heile verda…» Det er den energien eg finn i Elisabeth Haarr sine arbeid. Nøkkelen til endringar ligg i det å tru, for ein kan aldri realisere noko ein ikkje sjølv trur på. Elisabeth Haarr får meg til å tru.

Brynhild Grødeland Winther