Eg er ein bison i glassmagasinet

Tittel: 1som/1het

Kunstnere: Æsa Bjørk, Verena Schatz, Ida Wieth, Timothy Belliveau, Ingrid Nord og Emma Baker

Sted: S12, Bergen

Tid: 30. mai – 6. juni 2021

Du trodde det var ensomt å ferdes slik alene,

der tundraen brer seg, krevende og vill.

Da feiler du min kjære,

for det er blant mennesker at ensomhet blir til.

(Fritt sitert etter hukommelsen; utdrag frå eit dikt av Helge Ingstad)

Eg kjenner meg aldri einsam når eg er åleine, men veldig ofte når eg er saman med folk. Tidlegare trudde eg alle hadde det slik, bortsett frå dei som var redd for å møte seg sjølv i døra, for så å kanskje krasje inn i ein indre vegg. Eg tenkte at det måtte vere veldig trist å ikkje trivast i eige selskap. Å måtte vere avhengig av kronisk respons frå andre, for å ha det bra. Så lærte eg at det finst menneske som faktisk får energi av å ha folk rundt seg. Som kan like å vere med folk, utan at ein nødvendigvis har noko ein vil snakke om, eller diskutere. Under korona-tida har eg lært at det kan vere vanskeleg og einsamt for somme, å vere åleine. Kanskje like vanskeleg som det ville vore for andre av oss, å måtte ha folk rundt seg heile tida.

Einsemd er eit konsept eg har vore oppteken av veldig lenge. Difor såg eg fram til å skrive om utstillinga 1som/1het. Einsemd er interessant blant anna fordi det ikkje eksisterar eit ord som dekkjer det motsatte. Einsemd er eit slags emosjonelt ytterpunkt utan formulert motpol. Eg har ei dragning mot fenomen som manglar ord.

Då eg gjekk inn i utstillinga oppstod det eit slags problem; ingen av arbeida relaterar seg til, eller tematiserar einsemda, som eg hadde sett fram til å skrive om. Det betyr at for meg, knuste poesien i utstillingstittelen, i det eg gjekk inn døra. Difor har det inga hensikt å skrive noko meir om einsemda her. Kanskje handlar tittelen i utstillinga eigentleg om det å kome saman, for å lage ei utstilling for å unngå å kjenne på einsemda somme kan oppleve når dei er åleine?

Det første eg såg innanfor døra, var ein installasjon laga av Timothy Belliveau. Han er inspirert av nostalgisk science fiction og objekt ein finn i alternativmesser. Objekta er estetisk veldig tiltalande. Fascinerande vakre. I Belliveau sin installasjon, opplever eg ikkje eit bakanforliggjande behov for å komunisere anna enn materialet sine eigenskapar, og fargekomposisjon. For min del blir dette designobjekt og materialkunnskap, plassert i ein slags kunstkontekst. Materialutforsking kan somme gonge bli veldig internt. Objekta er kanskje laga mest som inspirasjon for andre som jobbar med glas. Men at eg står utanfor, betyr ikkje at det er dårleg arbeid. Det var berre ikkje laga for meg, sjølv om eg i mi manglande kunnskap om materialet glas, lett kan bli fascinert av estetikken. Eg ser fine fargar og interessante former, men klarar ikkje sjå bak overflatene.

Arbeida til Æsa Bjørk treff meg derimot midt i ryggsøyla. Ikkje berre fordi eg blir bevisst min eigen kropp i rommet, som om eg var ein bison i eit glassmagasin. Men òg fordi både dualiteten og likskapen mellom kropp og glas blir så påfallande. Montert i tynne glasrøyr, ser eg stykker av glas, støypt etter 3D-printa former frå ei kroppsskanning. Mennesket si måte å prøve å forstå oss sjølv i verda er både skjør og mangelfull, eller fragmentert.

Den indiske yogien Sadhguru snakkar ofte om korleis intellektet er skarpt, og difor blir brukt til å dissikere ting, i forsøket på å forstå. Men når ein dissikerar, ender ein jo òg opp med å kutte ting i småbitar og øydeleggje det. Eller som lingvisten Noam Chomsky snakka om i ei av sine forelesingar; ein forstår ikkje verda gjennom språket, men gjer den forståeleg gjennom ord. Og for å gjere ting forståeleg, ender ein ofte opp med å redusere vekk mesteparten av det som eigentleg seier noko om fenomenet. I verket framfor meg, har mesteparten av delane etter scanninga blitt fjerna. Ein står att med fragment som kan kjennast att som kropp, utan at dei viser heile forma. Heilskapen oppstår i hjernen der ein fullfører manglane i det ein ser.

For meg blir Bjørk sine verk ikkje berre ei studie av menneskekroppen, men òg ei studie av mennesket sine forsøk på å forstå verda, og seg sjølv. Men kven er ein, om ein tek seg sjølv ut av verda? Ut av kontekstane ein inngår i. Om ein studerar seg sjølv utan alle potensielle forventningar. Utan alle tilbakemeldingar frå andre. Når ein ser seg sjølv frå innsida av huden. For sjølv om alle sansane er retta utover, oppstår forståinga på innsida. Og slik blir hud eit slags glas mellom «eg» og «verda utanfor». I dette ligg det kanskje ei slags universell einsemd; ein er alltid åleine inni seg sjølv, og kan aldri fullstendig dele noko med andre, fordi det finst eit lag imellom. Eit filter av hud, ord og sansar. Eit filter som kan vere skjørt som glas, men likevel så tett at ingen andre kan kome inn på innsida. Uansett kor hardt ein prøver.

Eg omtalar ofte digitale dingsar som eksistensielle protesar. Heile verda blir ei glatt flate ein sveipar seg forbi. Og så går det opp for meg at desse overflatene, kor ein prøver å kome nærare verda, er laga av glas. Dei digitale protesane skapar ei distanse mellom eg og verda, på same tid som ein kanskje trur at ein kjem nærare noko. I ei tid kor ein ikkje skal ta på dei same objekta som andre, blir glaset ei enno tettare hud mellom eg, og verda.

På veggen heng eit anna verk av Æsa Bjørk. Her har den same kroppsskanninga blitt sandblåst i glas. Tynne linjer dannar eit nettverk i den blanke overflata. Som eit edderkoppnett ein er fanga i, eller vegkart over alle vegar ein har gått gjennom livet. Alle vegar og omvegar som har ført kroppen til det rommet ein er i her og no. Kroppen i glasflata liknar eit fjell. Eit indre grunnfjell. Bak kroppen er det tynne strimler av ljos. Strekar som indikerar kvar ein skal kutte, for å sjå tverrsnitt av anatomien. Kanskje må ein somme gonge fragmentere sitt indre, for å gjere det forståeleg.

Da eg snur meg, ser eg eit tau som heng frå taket. Verket er laga av Verena Schatz. Fint oppbunde i det grove tauet, heng ein kveil med noko som liknar PVC-røyr. Men dei er ikkje av plast. Dei er laga i glas. Forma med pusten. Pust har i samtida blitt meir symboltungt enn det har vore før. Skillnaden mellom det å ikkje ha lov til å puste inn den same lufta. Ikkje ha lov til å kome nær den framande på bussen. Ein skal helst berre puste privat. Internt. Bak munnbind. Bak lukka dører. Bak glas. Eller inni glass. Men pusten kan forme ord, og pusten kan forme stein, slik at den imiterar røyr. Glasrøyr som ser skjøre ut, og eg er redd for å røre meg fritt i rommet, fordi eg lett kan dulte borti dei, så dei knuser. Då eg var lita, tygde eg i stykker eit tynt glas under ein middag hjå mormor og morfar. Kjensla av knust glas i munnen går det ikkje an å gløyme.

Pusten er òg skjør. Pust kan knuse. Orda «I can’t breathe», har òg endra samtida sitt grunnfjell. Lufta tilhøyrer ikkje alle. Glasrøyra i taukveilen har opne endar. Pusten som forma dei, har blitt erstatta med luft frå rommet dei no heng i. Verket blei laga i 2016. Lenge før korona og BLM blei ein del av den kollektive kvardagen. Likevel blir det liksom heilt naturleg å stappe lufta frå 2020 og 2021 inn i dei gjennomsiktige glastubene.

I den andre enden av rommet, står ei gruppe samansmelta glasrøyr som liknar vandrestavar, laga av Ida Wieth. Tittelen Wander / Wonder understrekar innhaldet. Eg får høyre at flekkane på glaset er jern, og at jern eigentleg øydelegg glaset. Det finst ei tynn linje mellom kva som går an og kva som ikkje er mogeleg. Ein kan bli ganske snever om ein let grensene oppstå i tanken, utan å prøve ting ut i det fysiske rom.

Det å lage vandrestavar av glas kan få ein til å tenkje på klisjéfylte utsagn om at livet er skjørt. Vandrestavane framfor meg er samansmelta som ein bunt med urørt spaghetti. Ein kohort av vandrestavar. Og det er omtrent her tittelen på utstillinga plutseleg glir inn mellom dei glatte glasformene og får eit slags rom likevel. Nokon har vandra i flokk. Men no står stavane her. Lent opp mot veggen.

Ein kan sikkert la seg forføre av spektakulært forma glasstøvlar i arbeidet av Ingrid Nord, eller måten det sandblåste motivet dannar skuggar på veggen bak glaset. Men innhaldet i verket blir anten for privat eller for dekorativt til at eg klarar gripe ta i noko bak dei glatte overflatene.

For meg er materialet eit viktig og meiningsbærande element i all kunst. I tillegg er mi intresse for geologi noko av årsaka til at eg likar leire og tanken på å forme nedbrote grunnfjell med hendene. Det er òg årsaka til at eg likar tanken på at ein varmar opp stein og pustar den inn i nye former. Ein av tinga eg spurte om her var kva bergart glas kjem frå. Eg fekk vite at glas blir laga av kvarts og at ulike fargetilsetjingar i materialet vil få det til å reagere ulikt.

Dei fleste veit kanskje kva kvarts er, men for å inkludere dei som ikkje veit det; Kvarts er dei små, kvite «sukkerbitane» ein finn i til dømes granitt. Men ein kan òg finne kvarts som dannar årer, linjer, i andre bergartar. Ein finn somme gonge kvarts som utstikkande, skarpe årer i sandstein, sidan sandsteinen blir raskare brote ned. Kvarts er ein veldig hard type stein, og kan finnast som ingrediens i både metamorfe bergartar og i djupbergartar.

I Emma Baker sin vesle skulptur Carragh er pussa glasbitar stabla oppå kvarandre. Verket er inspirert av geologien der ho vaks opp. Ut frå dei ulike laga er det mest sansynleg snakk om ei type sedimentær bergart. Altså sandstein. Men her er sedimenta pressa saman ved smelting og menneskelege handlingar, ein bergart som i naturen aldri ville ha danna slike lag åleine. For i naturen utanfor menneskeleg logikk er ikkje verkelegheita systematisert og homogen.

Fjell er jorda si hud og ein slags sakteflytande sjø. Bølgjer som seg så sakte at me i våre hurtigflakkande menneskeliv sjeldan legg merke til det. Og så kjem eg attende til Æsa Bjørk sine arbeid, kor steinen, altså glaset, ikkje berre er jorda si hud, men òg menneskets. Me ser ut til å ha gløymd at jorda er føresetnaden for vår eksistens. For me er aldri heilt separert frå alt. Me er ein del av heilskapa. Av jorda. Ei kvar celle ein har i kroppen har alltid vore her. Me må òg vedlikehalde balansen av mineral i kroppen. Mineral me har lånt frå steinane. Mineral fjellet kan få attende når vår korte verande renn ut i sanden på botnen av timeglaset.

Brynhild Grødeland Winther